پیام دکتر سیروس جعفری عضو محترم هیأت علمی دانشگاه به مناسبت هفته محیط زیست

محیط زیست: نیاز اساسی بشر امروز

امروزه، حفظ و صیانت از محیط زیست در کنار تولید مواد غذایی، از مهمترین دغدغه‌ها‌ی بشر است. اگرچه کشاورزی و دام‌پروری مداخله بشر در محیط زیست به نفع تولید مایحتاج مختلف است، ولی توازن در این بهره‌برداری و صیانت از محیط زیست و حفظ آن، از ضروریات امروز بشر است. اگر انسان بدون غذا زنده نمی‌ماند، انسان سیر نیز در محیط زیست آلوده زندگی مناسبی نخواهد داشت. در این بین، دانشگاه به عنوان مهمترین نهاد علمی جامعه، باید همسو با تولید و بهینه‌سازی فن‌آوری، به محیط زیست و بهبود وضعیت آن نیز توجه ویژه‌ای داشته و علاوه بر تحقیق در این زمینه، آموزش‌های لازم به کارشناسان سازمان‌های اجرایی و عموم مردم را پیگیری نماید. از آن‌جا که، بحران‌های ایجاد شده در اثر تخریب و آلودگی محیط زیست، می‌تواند منجر به مرگ انسان‌ها گردیده که خود گناهی نابخشودنی است،  لذا استفاده از آموزه‌های دینی در زمینه‌ی حفاظت از منابع طبیعی هم می‌تواند به حفظ و حراست این منابع کمک نماید. در این راستا، بر مشکلات حوزه‌های مختلف به خصوص در زمینه‌ی آب و خاک به عنوان دو رکن اساسی محیط زیست تاکید نموده و با مد نظر قرار دادن خطراتی که در این دو حوزه، کشور عزیزمان را تهدید می نماید، گام‌هایی برای اصلاح رویه‌های بعضاً نادرست فعلی، بردارد.

حوزه آب

الف- لازم است که الگوی کشت در راستای شرایط خشک و نیمه‌خشک کشور مورد اصلاح و بازنگری اساسی قرار گیرد تا علاوه بر بهینه‌سازی مصرف آب، از آلودگی آن نیز به واسطه کشت‌های ناسازگار با شرایط کشور، جلوگیری به عمل آید. بدین منظور، بایستی الگوی کشت بر اساس اصول علمی و به ویژه، علم تناسب اراضی تعیین گردد.

ب- از مصرف آبهای زیرسطحی و فسیلی (به خصوص منابع آب کارستی) برای کشاورزی جلوگیری به عمل آمده و از برداشت آب در اعماق زیاد، ممانعت به عمل آید.

پ- در تعیین قیمت تضمینی برای محصولاتی خاص، که سبب به هم خوردن تعادل کشت در کشور شده و باعث تهی شدن برخی از منابع تولید گردیده، بازنگری صورت گیرد. در این رابطه می‌توان با یک سیاست قیمت‌گذاری مناسب محصولات کشاورزی، از تخصیص ناکارامد اراضی کشاورزی به نفع محصول یا محصولات خاص جلوگیری نمود.  

ج- به منظور حفظ منابع آبی کشور، جایگزینی گیاهان پرمصرف با گیاهان کم‌مصرف در نهاده‌ی ازرشمند آب (مثال مهم کشت چغندر قند به جای نیشکر)، بایستی از طرف مراکز علمی و تحقیقاتی مورد بررسی قرار گیرد.

د- برای جلوگیری از آلودگی آب در بالادست، بایستی در احداث حوضچه‌های پرورش ماهی‌های سردآبی در سراب چشمه‌ها و رودخانه‌ها بازنگری صورت گیرد.

ه- از ورود فاضلاب‌های شهری، بیمارستانی، صنعتی و به خصوص کشاورزی به رودخانه‌ها و جریان‌های سطحی و تالابها جلوگیری به عمل آید. آلودگی این شریان‌های حیاتی، از مشکلات عمده فعلی به خصوص در استان‌هایی است که از این منابع آبی استفاده می‌کنند. چرا که ورود این مواد مغذی به منابع آب، سبب شکوفایی جلبکی و از بین رفتن موجودات زنده در این اکوسیستم‌ها می‌گردد.

حوزه خاک

الف: استفاده از خاک باید بر اساس پتانسیل و توانایی اراضی صورت گیرد. زیرا بهره‌برداری بیش از اندازه از توان خاک، منجر به از بین رفتن این سرمایه تجدیدناپذیر می‌گردد.

ب: در مصرف سموم و کودهای شیمیایی بایستی تجدیدنظر اساسی صورت گیرد. چرا که مصرف بیش از حد آنها، زمینه‌ی آلورگی منابع آب و خاک را فراهم نموده و علاوه بر آن، با ورود به منابع آبی می‌تواند سبب آلودگی تالابها و سایر اکوسیستم‌های آبی گردد. همچنین، ورود نیترات و سایر اشکال نیتروژن ناشی از مصرف بی‌رویه‌ی کودهای ازته به آب، منشأ ایجاد بیماری‌های مختلفی در انسان است.

پ: توقف تغییر کاربری اراضی منابع طبیعی به محصولات باغی یا زراعی، بایستی در دستور کار سازمان‌های مربوطه قرار گرفته و اراضی تسخیر شده نیز به کاربری اولیه برگردد تا شاهد بهبود وضعیت منابع طبیعی باشیم.

ر: به منظور کاهش بلایای از جمله سیل و رانش زمین، بایستی از منابع طبیعی نظیر مراتع و جنگل‌های موجود به شدت حفاظت نموده و از تخریب آنها ممانعت به عمل آید.

سیروس جعفری

دانشیار و عضو هیات علمی گروه علوم خاک