معرفی رشته

معرفي رشته مهندسي علوم و صنايع غذايي

وقتي صحبت از علم غذا میشود، رشته های تغذیه و صنايع غذايي به ذهن خطور می کند، در یک توضیح کوتاه میتوان گفت که كه هرچند برخي از دروس ارائه شده در اين رشتهها، شباهتهايي با هم دارند اما بهطور كلي، هدف علم تغذیه، ارتقاء سلامت و طولانیتر کردن عمر انسانها است، حال آنكه هدف اصلي علوم صنايع غذايي، طولانیتر کردن عمر غذاها (افزايش زمان ماندگاري) و كاهش ضايعات آنهاست. خود علوم صنايع غذايي نيز به دو رشته اصلي تقسيم ميشوند.

رشتهي علوم و صنایع غذایی گرايش كنترل كيفيت كه وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بوده و بیشتر به کنترل بهداشت و سلامت مواد غذایی میپردازد.
رشتهي مهندسی علوم و صنايع غذايي، كه وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بوده و بيشتر به نحوهي تبدیل مواد غذایی نظارت دارد.

اطلاعاتی در مورد تاریخچه رشته علوم و صنایع غذایی:

گروه علوم و صنایع غذائی در سال 1342 در دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران به عنوان اولین گروه آموزشی تخصصی در رشته صنایع غذائی در کشور تأسیس شد. اولين و دومين رياست گروه آن، بهترتيب بر عهدهي آقایان مهندس ابراهیم ریاحی و مهندس جعفر شریف بوده و بر اساس اولین برنامه توسعه آموزشی و پژوهشی اين گروه، نياز به 18 نفر کادر هیئت علمی و راه ندازي چهار رشته تحصیلی ذیل، مورد تصویب قرار گرفت.

رشته مواد غذائی: شامل نانوایی، میکروبیولوژی صنعتی و کشاورزی، تکنولوژی کنسروسازی، خشکبارسازی، سردخانه و انبار، بسته بندی
لبنیات سازی: شامل صنایع شیر و فرآورده های شیر
مواد استخراجی: شامل قندسازی، تهیه سیلو برای دامداری، چای، توتون، الیاف نباتی
صنایع تخمیری: شامل تقطیر و الکل کشی، سرکه سازی و تهیه مایهها

گفتني است جهت تدریس علمی و عملی دروسی مانند کنسرو سازی و خشکبار از کارشناسان یونسکو استفاده گردید.

از سال 1371، بهطور رسمي نام اين رشته از مهندسی کشاورزی– صنایع فرآورده های کشاورزی، به علوم و صنایع غذایی تغییر يافت.

رشته مهندسی علوم و صنایع غذایی - مقطع کارشناسی:

طول دوره تحصیل

طول دوره کارشناسی رشته علوم و صنایع غذائی بهطور متوسط چهار سال و حداکثر آن طبق آئین نامههای آموزشی مربوطه، 6 سال میباشد. هر سال تحصیلی شامل دو نیسمال 16 هفته کامل آموزشی است. نظام آموزشی این دوره واحدی است و برای هر واحد درس نظری درهر نیمسال 16 ساعت آموزش کلاسیک در نظر گرفته شده است.

تعداد واحدها

تعداد واحدهای درسی دوره علوم صنایع غذائی 140واحد به شرح زیر است:

دروس عمومی 20 واحد

دروس علوم پایه 35 واحد

دروس اصلی 17 واحد

دروس تخصصی 68 واحد که 59 واحد آن الزامی و 9 واحد آن انتخابی است.

رشته مهندسي علوم و صنایع غذایی - مقطع کارشناسی ارشد:

گرایش‌ها و ابعاد مختلف این رشته در کارشناسی ارشد

فناوری تبدیل مواد غذایی

یکی از معضلات روز کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، حجم بالای ضایعات بخش کشاورزی و نیز عدم استفاده بهینه از فرآورده های جانبی این بخش است. دانش و فناوری تبدیل مواد اولیه کشاورزی، دامی و دریایی به محصولاتی با ارزش افزودهي بالا و نیز قابلیت نگهداری و بسته بندی آنها برای نگهداری در شرایط مختلف موضوع فعالیت این گرایش است. همچنین تربیت نیروی انسانی متخصص و محقق با توانایی‌های مدیریتی و راهبردی و تحقیقاتی در زمینه های فوق از دیگر مأموریت‌های این گرایش است.

علوم مواد غذایی

علوم پایه مورد نیاز در همه گرایش‌های مربوط به فرآوری و تبدیل و مهندسی صنایع غذایی در گرایش علوم مواد غذايی مد نظر قرار میگیرد. توانایی‌های علمی متخصصین مربوطه در این گرایش، سایر گرایش‌ها و تخصص‌ها را قادر به اتخاذ تکنیک‌های صحیح می نماید. شیمی مواد غذایی، میکروبیولوژی مواد غذایی، بیوشیمی و سایر خواص کیفی مواد غذایی محورهای اصلی آموزش و تحقیق در این گرایش هستند.

مهندسی صنایع غذایی

بومی سازی تجهیزات و تکنولوژی‌های روز مورد استفاده در صنایع غذایی و آشنایی دانشجویان به اصول طراحی و پایه‌های دانش فنی، تجهیزات و ماشین آلات مورد استفاده در صنایع غذایی، هدف این گرایش است.

بیوتکنولوژی مواد غذایی

روش‌های نوین علمی مورد استفاده در صنایع غذایی ، ارزش دهی به محصولات جانبی، استفاده بهینه از ضایعات و معرفی روش‌های بیوتکنولوژی در صنایع غذایی و محصولات و فناوری های مرتبط، جزو اهداف این گرایش است.

آینده شغلی و بازار کار فارغ التحصيلان اين رشته:

مدیر واحدهای نگهداری، فرآوری و تولیدی صنایع غذائی.
مسئول فنی (واحدهای تولیدی پیش از آغاز فعالیت خود، موظف بودند چهار پروانه تأسیس، بهره برداری، مسؤول فنی و ساخت را از وزارت بهداشت دریافت کنند. در این میان برای دریافت پروانه مسؤول فنی باید فرد تحصیل کردهای بهعنوان مسؤول فنی معرفی گردد تا پس از تأیید صلاحیت او در یک کمیته قانونی در اداره کل نظارت بر مواد غذایی، پروانه مورد نیاز صادر شود. بر اساس قانون، مسؤول فنی موظف است بر تمام مراحل تولید، از تهیه مواد اولیه تا بسته بندی و توزیع یک کالا نظارت داشته باشد. همچنین تمام واردات باید با نظر مسؤول فنی و تأیید اداره کل نظارت انجام شود. از همین رو فارغ التحصیلان علوم و صنایع غذایی بهترین افراد برای پذیرش چنین مسؤولیتی هستند).
مسئول آزمایشگاه و مدیر تولید کارخانه های تولید مواد غذائی
خود اشتغالي (با توجه به نياز كشور به تامين غذاي بيش از 75 میلیون جمعیت و نيز وجود بازارهاي بسيار مناسب عرضهي محصولات غذايي در كشورهاي همسايه و نيز ساير كشورها، فارغ التحصيلان اين رشته، با استفاده از سرمایه شخصی يا استفاده از وامهاي دولتي و يا جذب سرمايه افراد علاقه مند به سرمايه گذاري، قادر به احداث كارخانههاي خصوصي خواهند بود
همچنين امكان استخدام و جذب فارغ التحصيلان اين رشته در برخي از وزارتخانه‌ها وسازمان‌ها وجود دارد، از جمله:

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور:

انستیتو پاستور ایران
سازمان بهزیستی کشور
سازمان تأمین اجتماعی
انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور
وزارت جهاد سازندگی

سازمان امور عشایر ایران

شرکت سهامی شیر ایران
شرکت خدمات مهندسی جهاد سازندگی
شرکت سهامی شیلات ایران

وزارت بازرگانی:

مرکزتوسعه صادرات ایران
سازمان گسترش خدمات بازرگانی
سازمان غله کشور
سازمان بازرسی و نظارت بر توزیع کالا

وزارت کشاورزی:

مؤسسه مهندسی و زراعی
سازمان چای کشور
شرکت سهامی کشت و صنعت شهید بهشتی و شهید رجایی
شرکت خدمات حمایتی کشاورزی

توانایی‌های‌ لازم :

راز موفقیت‌ دانشجوی‌ این‌ رشته‌ در دست‌یابی‌ به‌ فرآورده‌های‌ جدید و عرضه‌ آن‌ به‌ بازار و قابلیت‌ توافق‌ و سازش‌ با تقاضای‌ مشتریان‌ است و چنین‌ کاری‌ نیاز به‌ تلاش‌ و کوشش‌ بسیار دارد. از سوی‌ دیگر دانشجوی‌ این‌ رشته‌ باید آمادگی‌ کار در شهرهای‌ کوچک‌ یا حومه‌ شهرهای‌ بزرگ‌ را داشته‌ باشد چون‌ بیشتر کارخانه‌های‌ صنایع‌ غذایی‌ خارج‌ از شهرهای‌ بزرگ‌ یا در شهرهای‌ کوچک‌ مستقر هستند.

برخي از كتب مرتبط با دروس اين رشته عبارتند از:

شیمی مواد غذایی:

شيمي مواد غذايي, دکتر حسن فاطمي, شرکت سهامي انتشار
مباني شيمي مواد غذايي, ترجمه دكتر بابک قنبرزاده, انتشارات آييژ

ميکروبيولوژي مواد غذايي:

ميکروبيولوژي غذايي مدرن, جيمز.ام. جي ,جلد 1 و2 , ترجمه دکتر علي مرتضويان و ..., انتشارات دانشگاه فردوسي مشهد
ميکروب شناسي مواد غذايي, ويليام فريزر و دنيس وستاف, ترجمه دکتر حاجيه قاسميان صفايي, انتشارات ماني
اطلس ميكروبيولوژي مواد غذايي، سيد علي مرتضوي و همكاران، انتشارات دانشگاه فردوسي مشهد

تکنولوژي روغن:

چربي ها و روغن هاي نباتي خوراکي, ويژگي ها و فرآوري, ترجمه و تدوين فرشته مالک, انتشارات فرهنگ و قلم

تکنولوژي غلات:

مقدمه اي به تکنولوژي فرآورده هاي غلات, مهندس رسول پايان, انتشارات نورپردازان
مباني فرآورده هاي غلات, جلد 1 و2 , دکتر ناصر رجب زاده, انتشارات دانشگاه تهران

تکنولوژي کمپوت و کنسرو:

کنسروسازي , مهندس رسول پايان, انتشارات آييژ
اصول کنسرو سازي, جواد حصاري

اصول نگهداري مواد غذايي:

اصول نگهداري مواد غذايي, دکتر حسن فاطمي

تکنولوژي لبنيات:

تکنولوژي شير و فرآورده هاي لبني, ترجمه دکتر علي مرتضويان و ..., انتشارات دانشگاه فردوسي مشهد
صنعت شير، جلد 1 و 2، ترجمه فرهاد فرهنودي، انتشارات شركت جهاد تحقيقات و آموزش

تکنولوژي قند:

اصول صنايع شکر, مهندس غلامرضا مصباحي
تکنولوژي قند, مهندس رضا اسماعيل‌ زاده كناري

اصول مهندسي صنايع غذايي:

اصول مهندسي صنايع غذايي, آر. پائول سينگ, ترجمه دکتر علي مرتضويان و ... انتشارات دانشگاه فردوسي مشهد
اصول انتقال حرارت, دکتر محمد چالکش اميري, انتشارات دانشگاه صنعتي اصفهان

اصول طراحي کارخانجات:

اصول طراحي کارخانه هاي مواد غذايي, مهندس رضا اسماعيل زاده کناري و دکتر علي معتمد زادگان, نشر علوم کشاورزي